liyakat

kelime anlamı: layık olma, yaraşma, yaraşırlık, uygunluk, yeterlilik, yetenek. t: Liyakat sistemi olarak da bilinir. Liyakat sistemi (Merit System), devlet çalışanlarını siyasi bağlantılarından ziyade iş yapma yeteneklerine dayalı olarak geliştirme ve işe alma sürecidir. Spoils (Ganimet) sisteminin tam tersidir. --- Peki nedir bu liyakat, liyakat sistemi? Tam da geçen derslerde hocamızın üzerine basa basa işlediği bir kamu yönetimi öğretisi konusu. Kendisini ne yazık ki Türkiye'de pek göremedik. Onun yerine Spoils sistem dediğimiz Ganimet/Ganimetçilik Sistemi ülkenin en küçük biriminden en büyük yönetimine kadar yayılmış ve benimsenmiş durumda. Oysaki 80'li yıllardan sonra spoils sistemi terk edilmeye ve yerine merit (liyakat) sistemi uygulanmaya çalışılmıştır. Birçok ülkede merit sistemi yayılmaya çalışılırken Türkiye'de 2020 yılında hala bunun tam tersi durumu görmekteyiz. Liyakat sistemi kısaca ''kul hakkı yememek'' benim için. Hak etmek, yeteneği ve zekası sayesinde bir yerlere gelen insanlara başarılarının karşılığını hak ettikleri gibi vermektir. Ankara'daki dayısı sayesinde, partideki adamı sebebiyle veyahut da birilerinin damadı, kızı, kayınçosu, yengesi, dadısı dıdısı olduğu için hak etmediği, yeterliliği bulunmadığı konumlara gelmesini sağlayan sistem ise bildiğimiz ganimetçilik olan spoils sistemi. Başarıların ödülü olarak makam mevki verildiği bir sistem bizim de benimsemiş olduğumuz. Ne acı. Liyakat Sistemi'nin bütün argümanları uygulanabildiğinde herkes için eşit, adil ve hakkaniyetli bir sistem olduğu söylenebilir ancak bu sistemle alakalı da bazı sorular kafamda oturmuyor. Türkiye'de doğup büyüyen birisi için hayal gibi geliyor çünkü, uygulanması mümkün olmayan, ütopik. Aklınız alıyor mu mesela çok basit bir örnek hastaneye gidiyorsunuz doktor bir tanıdığınız var ''yav benim işi hemen bir görüversen aradan?'' demeden sıranızı alıp bekliyorsunuz? Kızınız var sınava girmiş mülakata gidecek hemen telefonlara yapışıp torpil bulmaya çalışmadan mülakata gönderiyorsunuz çocuğunuzu ya da? İşçi çıkaracaksınız performansı düşük olan ama arkası sağlam olanı çıkarıyorsunuz performansı yüksek olanı çıkarmak yerine.. allah allah yav. olabilir mi böyle bir şey? İnsan doğası gereği kendi ailesini ve kendinden olanı, kendi çevresini koruma ve sahiplenmeye programlı bence. Farklı fikirde ya da görüşte olduğumuz insanlara değil saygı duymak, ayaklarını kaydırmak için var gücümüzle uğraşıyoruz mesela. Neden? O bizden değil çünkü. O bizim gibi düşünmüyor. Nasıl o bir yerlere tırnaklarıyla kazıyarak gelebilir de bizden olan gelemez? Elimi vicdanıma koyarak söylüyorum ki Liyakat Sistemi'ni ben dahi tam anlamıyla uygulayamam. Kimsenin de uygulayabilecek kadar muasır medeniyetler seviyesine erişmiş ''insan'' olduğunu sanmıyorum günümüzde. Bunun için çocuk yaşta, aile içinde gerçekten eğitim verilmesi gerekiliyor. Gelecek nesiller bunun öneminin farkında olarak büyümeliler. Siyasal Bilimler okuduğum için bile daha şimdiden aile üyelerimin benden beklentileri ve istekleri çok fazla. İşsiz mimar bir abim var ileride bir yerlere gelsem ben o adamı alıp bir iş bulmayacak mıyım? Elbette bulacağım. Öyle şey mi olur sen de hak yiyenlerden olursun işte o zaman demeyin ben de böyle asıp kesiyordum ama kendinizden düşünün. Gözünüzün önünde kendini paralasa canınız siz de yapardınız. İşte bu yüzden bizim bu sistemi anlayıp uygulayabilmek için daha uzun yıllarımız var. Tek temennim spoils sistemine daha fazla kapılmamak, kayırmacılığı en aza indirerek gerçek erdemli tatminkarlar oluşturmak; bir halt bilmeyip beceremeyen, lise diploması bile olmayan erdemlilerden (!) umut dilenmeyi kesmek.