gök türk kağanlığı'nın doğudaki merkezi bölgesinin adıdır. kağan unvanı olan “tengri+kaan”ın bileşik bir kelime olup “tengriken” olması gibi bunun da “ötük+kaan”ın birleşmesinden doğup “ötüken” olduğu düşünülebilir.
kelime “ötüken yış” şeklinde olarak ilk önce sekizinci asır'a ait orkun yazıtlarında geçmektedir. “yış” , orman demektir. bugün bile altay bölgesindeki küçük bir türk oymağının adı “yış kişi”dir. fakat sekizinci asır’da bu kelimenin “dağlık bölgedeki orman” , “dağ ormanı” anlamına geldiği anlaşılıyor. çünkü orkun yazıtlarında kırgız ve türgişler'e karşı yapılan seferlerde “yış”ların tırmanarak aşıldığı söyleniyor ki tırmanmak ancak dağa yapılacağına göre “yış”ın da dağ ormanı olduğu ortaya çıkıyor.
ötüken, sekizinci asır'daki türklerce kutlu tanınıyordu. orkun yazıtlarında türk milletine “mukaddes ötüken ormanının kavmi” diye hitap olunması bunu gösteriyor. ötüken’e verilen ehemmiyet anıtların diğer üç yerinde şu cümlelerle belirtiliyor:
1. türk kağanı ötüken ormanında oturursa elde sıkıntı yoktur.
2. ülke idare edilecek yer ötüken ormanıdır.
3. ötüken yerinde oturup kervan ve kafile gönderirsen, hiçbir sıkıntı olmayan ötüken ormanında oturursan ebedi bir eli muhafaza ederek duracaksın.
ötüken adı islamiyet'ten sonra da unutulmamıştır. 1072'de yazılan kutadgu bilig'de “ötüken begi” tabiri geçmektedir. kaşgarlı mahmud'un 1077'de tamamladığı divan'ı lügat'it türk'te “tatar bozkırlarında bir yer” olarak anılmaktadır. xııı. yüzyılda reşideddin bir ötüken ırmağından bahsetmiştir.
ötüken bölgesinin ehemmiyeti, 630'da doğu gök türkleri yıkıldığı zaman onların yerini tutan sırtarduşlar'ın orasını merkez edinmelerinden de anlaşılmaktadır. bu ehemmiyet, bölgenin su ve ağaç bakımından zengin, aynı zamanda savunmaya elverişli olmasından ileri gelmektedir.
bugünkü moğoliston devleti sınırları içinde kalan ötüken'in neresi olduğu hakkında türk tarihiyle uğraşan batılı bilginler türlü fikirler ileri sürmüştür. en sonra j. schubert 1957, 1959 ve 1961 yıllarında moğolistan'a gidip yerinde incelemeler yaparak şimdilik kesin sayılabilecek bir sonuca varmıştır. schubert’e göre ötüken 47-48 derece enlem ve 97-98 derece boylamlar arasındaki bölgedir. tepesi daima karlı olan en yüksek tepesinin râkımı 4031 metredir. bugün ötüken çevresinde yaşayan moğollar da burasını, eskiden burada yaşayan türkler gibi mukaddes saymaktadır. buraya “ötüken tengri” yani ötüken tanrı diyorlardı. son yıllarda moğolistan komünist olunca bu ad değiştirilip “barış tepesi” adı verilmiştir.
orada bugün de mukaddes bir ötüken ırmağı vardır. ormanları hâlâ mevcuttur.