kongrede tartışılan en önemli konulardan biri manda fikriydi. padişah ve padişah yanlıları i̇ngiliz himayesi isterken halk ve üst düzey kişilerin azımsanmayacak bir bölümü amerikan mandası istiyorlardı. i̇ngiliz mandası kongrede gündeme bile gelmedi. çünkü ingilizlerin sömürgeci anlayışı zaten yıllardan beri aşikardı. kongre başkanı mustafa kemal manda fikrine şiddetle karşı olsa da halk tarafından oldukça sevilen ve sayılan kişilerin amerikan mandası istemesi üzerine konuyu kongre heyetine açmak durumundaydı. amerikan mandası isteyenlerin argümanları ise şöyleydi:
-"tüm devletler bizi tamamen bağımsız bırakacaklarını söyleseler biz yine yardıma muhtacız. düşmanlarımız havadan saldırılar düzenlerken biz kağnı arabaları ile uğraşıyoruz. bugün bağımsızlığımızı kurtarsak bile günün birinde yine bizi paylaşırlar." (kara vasıf bey)
-" bir yardıma ihtiyacımız var ve bunun en basit göstergesi de devlet gelirlerinin ancak borcumuzun faizini karşılayabilmesi"(hami bey)
-"bizim amerika mandası tercih etmekten amacımız kalpleri, vicdanları sömüren i̇ngiliz mandasından kurtulmaktır... . bugün bizi i̇ngiltere, fransa, i̇talya ve yunanistan paylaşmak istiyorlar. amerika'nın kefilliği altında bir barış yapacak olursak ileride uygun koşullar oluştuğunda kendi yararımızı sağlarız.... beş yüz milyon lira borcu, harap bir ülkesi, çok verimli olmayan bir toprağı ve ancak on, onbeş milyon geliri olan bir toplum için dışarıdan yardım almaksızın yaşamı devam ettirmek imkanı olamaz. dışarıdan yardım almazsak belki de gelecekte yunanistan'ın saldırılarına karşı bile kendimizi savunamayız"(refet paşa)
.
.
.
manda görüşmesi, manda taraftarlarını susturacak rauf orbay'ın önerdiği bir çare ile son buldu. "amerika'da yıllardan beri bize karşı yapılmakta olan olumsuz propagandaların doğurduğu düşünce akımını düzeltmek için, her şeyden önce amerika kongresinden ülkemizi inceleyecek ve gerçeği görecek bir heyeti davet etmek"
ancak bu mektubun taslağı oluşturulduysa da amerikan yönetimine iletilmedi.
kaynak: nutuk