kür şad

(bkz: chieh-she-shuai) tang hanedanını 40 kişi ile basan kişinin nihal atsızca adı. türk müdür bilmiyorum. kür şad diye birisi yok ama o sanırım kesin.

"siganfu sarayından, vey ırmağına kadar korku sarmıştı geceyi; tarihin nabzına 40 düğüm attık, kim çözer bu bilmeceyi?"

"...size selam gönderdi kırk yiğidiyle kür şad sizden yardım bekliyor yüz milyon imdat imdat" bağımsızlığın yiğitliğin sembolü.

en büyük türk kahramanı: “kürşad” türk tarihi, dünyanın en hamasî şiiri, türk kahramanları da o şiirin berceste mısralarıdır. bir zafer şehrâhını dolduran heykeller gibi 26 asrı süsleyen bu ölmezler tümeni arasında bir teki bir millete şeref verecek ne büyük faniler gelip geçti. tanrın türk tanrısı olduğuna, mavi gökle kara toprak arasındaki insan oğullarının yalnız türklerden ibaret bulunduğuna, kendi ırklarının başkalarına hâkim olarak yaratıldığına inanan atalarımız için kahramanlık bir tabiat, fazilet bir huydu… şimdi büyük adını saygı ile andığımız kür şad işte o kahramanlıkla faziletin şahlanmış örneği olan büyük türk kahramanıdır. millî ızdırapların şahlandığı ve şahsî ızdıraba karıştığı son yıllarda, ölmezler tümeninin zafer ve şeref şehrâhında hayalen çok dalaştım. yarı masallaşmış çehresiyle alp er tunga”dan, kahraman kadın tomiris”ten başlayarak pilevne kahramanı gazi osman paşa”ya, edirne kahramanı şükrü paşa”ya ve kurtuluş savaşının meçhul, fakat meşhur şehidine kadar bütün ölmezlerin önünden ihtiramla geçtim. eskiden olduğu gibi yine kür şad”ı hepsinden büyük buldum. çünkü o birçok büyüklerde görülen bazı küçüklüklerden uzak, birçok büyüklerde rastlanan menfaat duygusundan sıyrılmış, bazı büyüklerde bulunan yanlış hareketlerden beride kalmış kaya gibi aşılmaz bir devdi. kür şad, tarihimizde alevlerin, ışıkların, mehtapların ve yanardağların yanında gerçi parlamasıyla sönmesi bir olmuş geçici bir şahap gibidir. fakat o geçici ışık tarihin gidişini değiştirmiş, kısa aydınlığında bize en büyük hakikati görebilecek fırsatı vermiştir. bu hakikat ezeli ve ebedi kahramanlıktır. tarih acayip bir ihtiyardır. bazılarına tam hakkını verir. bazı değersizlerden çok bahseder. bazı büyükleri hiç anmaz. bazılarından da yalnız bir kaç kelime söyler. kür şad bu sonuncularındandır. onun hakkında bütün bildiğimiz: türk milletini kurtarmak ve esir olan yeğenini türk kağanı yapmak için kendisi gibi esir 40 arkadaşıyla birlikte çin imparatorunun sarayına saldırdığı, fakat pek nispetsiz bir savaştan sonra can ve baş verdiğidir. bu muhteşem saldırışın muhteşem kahramanlarını bilip tanısaydık ne hoş olurdu! adlarını bile bilmediğimiz bu örneksiz fedailer acaba nasıl insanlardı? kaç yaşlarında idiler? hangileri hangi savaşlardan arta kalmışlardı? anaları, babaları yaşıyor mu idi? çocukları var mıydı? seviyorlar mıydı? karıları, sevgilileriyle son defa neler konuşmuşlar, neler düşünmüşlerdi? yazık, hiçbirini bilmiyoruz. bildiğimiz yalnız şu: yanardağ ruhlu, çelik iradeli kahraman kür şad… bozkurt hanedânından yani kağanlar soyundan olduğu halde yeğenini tahta çıkararak türk milletini diriltmek için kılıca sarılan kür şad… bu nispetsiz çarpışmada zaferi sağlayacak tek yola giderek, yani düşmanın kalbine saldırarak ruh ve irade kuvveti kadar muhakeme gücüne de sahip olduğunu belirten kür şad… başarılamayan bir ihtilâle rağmen düşmanın yüreğine korku ve dehşet salarak ırkı mahvolmaktan kurtaran kür şad… sonra onun 40 şanlı arkadaşı… bir hareketin değeri, verdiği sonuca göre ele alınırsa kür şad”ın hareketi türklüğü yok olmaktan kurtardığı için kür şad büyüktür. yapanın fedakarlığı ve kahramanlığı ile ölçülürse kür şad yine büyüktür. velhasıl o çok büyüktür. hiçbir kıskançlığın erişemeyeceği kadar büyük… biz, bugünün türkçüleri bu “kaybolmuş güneş”imizi 13 asrın karanlıklarından çekip çıkararak başımıza taç ettik. şimdi o, büyük yarınımızı aydınlatıyor. onun boşa gitmemiş okları 13 asrın ötesinden bize 41 kahramanın selamlarını getiriyor. ve onların ruhları kendilerine doğru çelik ve kan tufanlarıyla yapılacak büyük bir yürüyüşü bekliyor. 1300 yıl önce dökülen kür şad”ın kanı ırkımızı yabancılar arasında erimekten kurtarmıştı. bugün de onun hatırası türklük ruhunu eriyip sönmekten kurtaracaktır. vaktiyle onun at koşturduğu yerlerdeki meçhul mezarlardan bize gelen sesler “daha ne kadar bekleyeceğiz?” diye sorarken bizim yayladan “yakında geleceğiz” diye yükselen haykırışlar onlara karşılık veriyor… sefil ihtirasların ve baykuş seslerinin söndüğü yarınki türkelinde kür şad için ulu bir anıt düşünüyorum. gösterişsiz, sade fakat metin, kayadan bir anıt… o anıtın önünde kür şad”a ve arkadaşlarına saygı olarak börk ve çizme giymiş, kılıç ve sadak takmış türk gençlerinin, birbirine perçinlenmiş sarp bir yığın gibi dik adımlarla geçit resmi yaptığını düşünüyor ve 1300 yıllık gençler olan kür şad”la arkadaşlarının da, yaralarından hâlâ dinmeyen kanlar sızdığı halde, kendilerine çevrilen başlara gülümseyerek selam aldıklarını görür gibi oluyorum… nihal atsiz, kürşad dergisi, 1947, sayı: 1

çin sarayını 40 yiğitle basan türk'ün başbuğu

(bkz: kür şad adının etimolojisi) başlığına girdiğim entiride nihal atsız'ın kür şad adını nasıl ürettiğini aktarmıştım. aktardığım metnin son cümlesinde osman fikri sertkaya'ya sen türk ansiklopedisi’ndeki kül tegin ve kür şad maddelerini biliyorsun. burada sana söylediklerimin bir kısmını da bu maddelerde yazmıştım. istersen bu maddelere bir kez daha bak. diyordu. son paragrafta ise ansiklopedi yanımda olmadığı için bu maddeleri aktaramayacağımı belirtmiştim. şu an yanımda ve olduğu gibi aktarıyorum. kür şad'dan sonra üşenmezsem kül tegin'i de aktaracağım. iyi okumalar. gök türk prensi ve doğu gök türk kağanlığı'nı çin tutsaklığından kurtarmak için, delice denecek bir kahramanlıkla yapılan ihtilalin kahramanı. 619-621 yıllarında doğu gök türkleri kağanı olan çuluk kağan'ın küçük oğludur. çuluk kağan'ın küçük kardeşi olup kendisinden sonra kara kağan unvanıyla doğu gök türk kağanlığına çıkan hükümdarın küçük oğlu olduğu şeklinde de bir kayıt varsa da tarihî gidişat birinci söylentinin kuvvetli olduğunu gösteriyor. çin yazısıyla "kiüe-şe" (chie-shih-shuai) şeklinde yazılan kür şad, bilindiği gibi resmî unvanıdır ve prensler arasında üstün bir yeri olduğunu gösterir. asıl adı sinologlar tarafından so veya şoay şeklinde okunuyor. bunun türkçe şu olması muhtemeldir. divan-ı lügat-it türk'te, iskender'le çağdaş, şu adında bir türk hakanından bahsolunması türkler'de böyle bir kişi adı olacağını gösteriyor. 630 yılında kara kağan, tab'asından 100.000 kadar türk'le tutsak edilip çin'e getirilince ve türkeli'nin hakimiyeti gök türkler'in batı ulusları olan sırtarduşlar'a geçince birçok türk büyüklerine, askeri kabiliyetleri dolayısıyla çin'de görevler verilmiş, kür şad da çin hassa subaylarından olmuştu. hassa subaylığına hangi yılda getirildiği bilinmiyor. 630 vukuatında ve daha önceki olaylarda adı geçmediğine göre pek genç olduğu ve hassa subaylığına 630'dan epey sonra getirildiği anlaşılıyor. tutsaklık ve kara kağan'ın kederden ölmesi, iki türk büyüğünün intiharı, izzetinefislerine düşkün olan gök türkler'de bir şeyler yapmak düşüncesini doğurduğundan kür şad kılık değiştirerek, yanına muhafız almadan şehri gezmeye çıktığından haberdar olduğu çin imparatorunu bir gece tutuklamak, gerekirse öldürmek ve gök türk prenslerinden urku( ho-lo-ko) yu kaçırarak gök türk kağanı yapmayı planlamıştı. kür şad'ın bu düşüncesi uygulanabildiği taktirde gök türk türesine tıpatıp uygun olacaktı. çünkü babası çuluk kağan'dan sonra kağanlığa geçmesi gereken tulu-han'ı(ki kendisi kür şad'ın ağabeyi idi) kurultay cılız diye bu makama getirmemiş, onun yerine kara kağan'ı geçirmişti. 639'da artık kara kağan da, tulu han da ölmüş olduğu için kağanlığın usulen tulu han'ın oğlu urku'ya ait olması gerekirdi. kür şad ihtilali gerçekleştirmek için 40 türk'le anlaşmıştı. fakat darbeyi yapacakları gece fırtına çıkıp ortalık karardığından imparator sokağa çıkmadı. ihtilali geciktirirlerse duyulacağından çekinen kür şad o gece imparatorun sarayına saldırmak gibi eşi görülmedik bir yiğitlik yaptı. bu, yiğitliğin de ilerisinde bir delilik, hatta çılgınlıktı. keskin nişancı olan kür şad'ın okları saray muhafızlarından birçoğunu yere serdiyse de kalabalık karşısında başarı kazanamayarak imparatorun ahırına saldırıp seyisleri öldürdüler. atları alıp kuzeye doğru çekildiler. fakat vey ırmağını geçemeyerek öldürüldüler. kür şad'ın bu kahramanca davranışı başarısızlıkla bittiyse de çinliler'i fena halde korkuttuğundan türkler'i çin'de alıkoyarak çinlileştirmek sevdasından vazgeçip onları unvanlar verdikleri bir gök türk prensinin idaresinde eski yurtlarına gönderdiler. gök türkeli, sırtarduşlar'ın elinde olduğundan bu prens ülkenin güneyince, çin sınırına yakın bir yerde yurt tuttu. kür şad tarihin nadir yetiştirdiği insanlardan biridir. hem milletini kurtarmak, hem de türeyi sayarak, kağan olmak hakkı da varken, bunu yeğenine vermeyi düşünmek gibi büyüklüklerle şeref kazanmıştır. destanî davranışı ile çin'e dehşet salarak türkler'in çin'den kurtulmasını sağlamasaydı onlar zamanlar çinlileşip kaybolacak, türkeli'nde hakimiyet kuran sırtarduşlar, gök türkler gibi kuvvetli ve devlet geleneğine sahip olmadıkları için türk imparatorluğunu yaşatamayacaklar, türk ırkı daha sonraki tarihinde ulaştığı büyüklüğe kavuşmak imkanını kaybedecekti. bundan dolayı kür şad, adı tek olaya karışan şahıs olmakla beraber bu olayın şümul ve sonuçları bakımından türk tarihinde çok büyük rol oynamış en büyük şahsiyetlerden biridir. türk ansiklopedisi. cilt 22, sayfa 424. ilgili diğer başlıklar ve entiriler; (bkz: chie-shih-shuai) (bkz: göktürk kağan listesi) (bkz: chiu-ch'eng sarayı vakası) (#905644)