48 yıllık ömrünü (1876-1924) türklüğe, ilime, öğrenmeye adamış eşsiz türk düşünce adamlarındandır. sürgündeyken hasta yatağında dahi günde 20 saat çalışırdı. bu yönüyle adeta "tek kişilik üniversite"ydi. atatürk kendisi için şöyle der: " etimin ve kemiğimin babası
ali rıza efendi ise, heyecanlarımın babası
namık kemal, fikrimin babası ziya gökalp'tir."
2. meşrutiyetin ilanından sonra doğan kızına
hürriyet adını verir. 1908 yılında
ittihat ve terakki'nin diyarbakır şubesini kurar. bu dönemde
ömer seyfettin ve
ali canib yöntem'in çıkardığı
genç kalemler dergisinde yazar. istanbul işgalinde malta'ya sürülür. zor bela ankar hükümetinin çabalarıyla oradan kurtarılır.
"türkler hürriyet ve bağımsızlığı sevdiği için komünist olamazlar. fakat eşitliği sevdiklerinden dolayı da fertçi kalamazlar. türk kültürüne en uygun sistem
solidarizm i (danışmacılığı) esas alan sistemdir. kişisel mülkiyet, toplumsal dayanışmaya yaradığı ölçüde geçerlidir."
"kalbimin coşkunluğu hiçbir zaman eksilmez. ben yalnız ilimle ülkü için yaşadım."
(bkz: limni ve malta mektupları)