allah kullarına adaletsizlik etmez. adaletsiz olması için buna ihtiyacının veya bazı kullarını kayırmaktan dolayı -haşa- menfaatinin olması gerekir. halbuki allah'ın hiç bir şeye ihtiyacı yoktur. imtihanda da herhangi bir adaletsizlik söz konusu değildir. allah herkesi durumuna, kapasitesine ve kendi şartlarına göre imtihan eder.
dünyada imtihanlar çok çeşitli; kimi servetinden imtihan olmakta, kimi servet düşmanlığından. kimi sıhhatinden, kimi hastalığından. kimi borçlu kalmaktan, kimi ise alacaklı olmaktan...
allah fakir bir kulunu zekattan sorumlu tutmazken, onun sabretmesini istemiştir. onun zekat imtihanı yoktur. zengin bir kulunun ise zekat imtihanı vardır. zekatını vermeyen bir kul, bu noktatdan imtihanı kaybeder ve ahirette bunun hesabını verir ve cezasını görür.
insanlar fıtrat olarak aynı yaratılmadığı için imtihanlarının da farklı olması hikmettendir. insanlarda binlerce duygu ve hissiyat vardır. her insanda bu duyguların inkişafı farklıdır. mesela kadınlarda şefkat hissi erkeklere göre daha fazladır. bundan da anlaşılıyor ki imtihan sorularının aynı olması değil farklı olması hikmete muvafıktır.
imtihanın zorluğuna göre mükafat da artmaktadır. soruları zor olan bir imtihandan kişi elli puan alsa, kolay olan bir imtihandan da yüz puan alsa, görünüşte dereceleri aynı olmasa da hakikatta aynı olabilir. rakamsal olarak diğeri daha üstün gözükse de değer olarak aynı olabilir. bazen insanın başına gelen bir zor musibet başkasının başına gelen on sıkıntıdan daha çok sevap kazandırabilir. mühim olan meselenin iç yüzünü anlayabilmektir.