fransa siyasal sistemi
fransa, yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. 5 yıllık süre için doğrudan halk
tarafından seçilen ve en fazla iki dönem görev yapabilen cumhurbaşkanı geniş yetkilere
sahiptir. başta dış politika olmak üzere, siyasi yetkileri bulunan, ancak parlamentoya karşı
sorumluluk taşımayan cumhurbaşkanı, hükümetin işleyişinin içinde olmakla birlikte,
bakanlar kurulu adına parlamentoya karşı sorumluluk başbakan’dadır. parlamento, 577 üyeli
ulusal meclis ve 348 üyeli senato olmak üzere iki kanatlıdır. ulusal meclis üyeleri doğrudan
halk tarafından, senato üyeleri, ulusal ve yerel düzeylerdeki seçilmiş kişilerden oluşan bir
“ikinci seçmen” grubu tarafından seçilmektedir.
fransa’da 21-22 nisan ve 5-6 mayıs 2012 tarihlerinde gerçekleştirilen iki turlu
cumhurbaşkanlığı seçimlerini sosyalist parti (ps) adayı françois hollande kazanmıştır. bir
sonraki cumhurbaşkanlığı seçimleri 2017 yılında yapılacaktır.
kuruluş
fransa adını roma imparatorluğu yıkıldıktan sonra 5. yüzyılda bu topraklara egemen
olan franklardan aldı. ülkenin siyasal birliği de ilk kez franklar tarafından kuruldu. 16.
yüzyılın sonlarına doğru tahta bourbon’lar geçti ve bu hanedan zamanında fransa güçlü bir
krallık haline geldi. 1789’daki ünlü fransız devrimi ile fransa karışık bir döneme girdi
(napoleon bonaparte ve sonrası gelişmeler) ve sonrasında kurulan farklı imparatorluk, krallık
ve cumhuriyet yönetimleri ile yönetildi. 1958 yılından beri fransız beşinci cumhuriyeti
sürmektedir. önemli bir kolonyal güç olan fransa 1960’lardan bu yana eski sömürgelerinin
tamamını (bazı ufak adalar dışında) kaybetmiştir. fransa’nın yüzölçümü 547.026
kilometrekare, nüfusu da 60 milyon civarındadır. halen dünyanın en önemli ekonomik, siyasal
aktörlerinden biridir.
anayasal düzenlemeler
4 ekim 1958 anayasası’nın başlattığı 5. cumhuriyet aslında rousseau’cu fransız
cumhuriyet geleneğine tamamen aykırı. artık üstün olan meclisler değil, geniş ölçüde devlet
başkanının elinde toplanmış olan yürütme gücü. bu nedenle hükümetin meclis karşısında
siyasal sorumluluğu sürmekle beraber, 5. cumhuriyet’in yarattığı siyasal düzene parlamenter
tanımı yapmak imkânsız. bunun yerine yarı-başkanlık sistemi tanımını kullanıyoruz. 5.
cumhuriyet’in bir diğer yeniliği de, temsili demokrasi ilkesinin yanı sıra yeni bir yarı-doğrudan
demokrasi anlayışı getirmiş olması. 4. cumhuriyet anayasasına göre halk egemenliğini bir tek
anayasal konularda referandum yoluyla doğrudan doğruya kullanabilirdi. öteki bütün
konularda temsilciler yetkiliydi. ancak 5. cumhuriyet’le beraber meclis’in üstünlüğü devlet
başkanına kaydı ve halk oylaması anayasal konular dışında da yaygınlaştırıldı.
5. cumhuriyet’in yeni anayasasının yarattığı anayasa konseyi, zamanla bir anayasa
mahkemesi durumuna geldi. bu durum fransız cumhuriyet gelenekleriyle çelişse de,
fransa’nın modern bir anayasal düzen kurabilmesinde faydalı oldu. fransız cumhuriyet
geleneklerine birçok açıdan ters düşen 1958 anayasası geniş ölçüde de gaulle’ün
yapıtıydı. bu nedenle o çekildikten sonra yaşamayacağı düşünülüyordu. ancak bu beklentiler
gerçekleşmedi ve 1969’da de gaulle’ün, 1974’te gaulle’cülerin siyasal erkten ayrılmalarına
dayandı ve günümüze kadar geldi. fransız anayasasının başlangıç bölümü 1789 insan ve
yurttaş hakları bildirgesi ilkelerini yineliyor. fransız anayasası bugüne kadar birçok defa
değiştirilmiştir. bunların çoğu önemsizdir ancak ikisi üzerinde durmak gerekir.
28 ekim 1962 halk oylamasıyla kabul edilen birinci önemli değişiklik düzenin başkan niteliğini
çok güçlendirdi ve zamanla fransız parlamenter sisteminin yarı-başkanlık sistemi olarak
tescilini sağladı. 2000 yılındaki değişiklikle de başkanlık süresi 7 yıldan 5 yıla inmiştir. 29
ekim 1974 tarihli değişikle ise her iki meclisten 60 üyenin oyuyla henüz onaylanmamış bir
yasanın anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle anayasa konseyi’ne götürülmesi kararlaştırıldı.
kolayca tahmin edildiği gibi muhalefete böyle bir olanağın sunulması anayasa konseyi’nin
anayasa mahkemesi’ne dönüşmesi sürecini hızlandırdı. 1992’de yapılan değişiklikle
uluslararası antlaşmaların da benzer şekilde anayasa konseyi’ne götürülebilmesine olanak
tanındı. anayasanın 89. maddesi anayasayı değiştirme yöntemini açıklamaktadır. bu yöntemin
3 aşaması vardır; öneri, kabul, onay.
anayasa değişikliği için öneri yetkisine sahip olanlar; cumhurbaşkanı (gerçi önce
başbakandan bu yönde öneri alması gerekiyor. ancak aynı siyasal eğilimde iseler bu hükmün
herhangi bir kısıtlama yaratması düşünülemez), parlamento üyeleri (teker teker milletvekilleri
ya da senato üyelerinin teklifiyle her iki mecliste de kabul edilmesi durumunda). onay
aşamasında ise yine 2 seçenek söz konusu; parlamentonun birleşik toplantısında (bu toplantılara
kongre adı veriliyor) geçerli oyların beşte üçü ile onay (bu yol yalnızca cumhurbaşkanı’ndan
kaynaklanan değişiklik önerileri için kullanılabiliyor. bu durumda parlamento birleşik
toplantısı ya da halkoyuna cumhurbaşkanı karar veriyor), halk oylamasıyla onay (bu ikinci
yol parlamento üyelerinden kaynaklanan değişiklik önerileri için zorunlu, cumhurbaşkanı’ndan
kaynaklananlarda ise cumhurbaşkanı karar veriyor). anayasanın değiştirilemeyecek bir hükmü
var. o da devlet biçiminin cumhuriyet olduğu kuralı. bu değiştirme yasağı anayasaya 1884’te girmiş. bir de, ülke işgal altındayken anayasa değişikliği yapılmasını yasaklayan bir hüküm
var. onun da kaynağı 1946.
yasama
a-) parlamentonun yapısı: iki meclisli yapı 3. cumhuriyet’ten beri fransa’da bir
gelenek oldu. bugünkü meclisler millet meclisi ile senato’dur. birincisinde halkın, ikincisinde
ise yerel yönetimlerin temsili öngörülüyor. ikisine birden parlamento deniyor. 1985’ten veri
millet meclisi üye sayısı 577. bunların 555’i anavatandan seçiliyor. diğerleri ise; territories
d’outre-mer 5, départements d’outre-mer 15, collectivités territoriales d’outre-mer 2.
senato’nun üye sayısı 322. bunların 296’sı anavatandan seçiliyor. diğerleri ise şöyle;
denizaşırı topraklar 4, denizaşırı iller 8, denizaşırı yerel yönetimler 2, fransa dışında oturan
fransızlar 12. millet meclisi’nin dönemi 5 yıl. genel seçim olduğunda meclis tümden
yenileniyor. senatörler 9 yıl için görev yapıyorlar. ancak orada yenilenme, her 3 yılda bir, üçte
bir oranında. millet meclisi genel seçime gitme kararı veremiyor. milletvekillerinin seçilme
yaşı 23, senatörlerinki ise 35. milletvekili olsun, senatör olsun, her parlamento üyesi ile birlikte
bir de yedek üye (suppléant) seçiliyor. üyenin koltuğu boşaldığında, yerine yedeği geçiyor.
fransız geleneğine göre parlamento üyeliği ile birlikte seçimle gelinen başka görevleri
yürütmek de olanaklı. bu görevler öğretim üyeliği, avrupa parlamentosu, bölge genel meclisi,
il genel meclisi üyeliği, nüfusu 20.000’i aşmayan bir belediyede belediye başkanlığı.
fransa’da parlamento üyeliğinin parlamenter düzenlerin genel kuralına aykırı bir
özelliği var. parlamento üyeliği ile bakanlık birleşemiyor. bakan olarak atanan birinin
parlamenterliği düşüyor ve yerine yedeği geçiyor. üstelik bakan olan kişi, görevden ayrıldıktan
sonra yeniden milletvekilliğine ya da senatörlüğe dönebilmek için yeniden seçime girmek
zorunda. bu ilginç düzenlemenin amacı, parlamento üyelerinin bakan olma heveslerini kırarak
hükümet istikrarını korumak. parlamento üyeleri tam bir yasama sorumsuzluğundan
yararlanıyorlar. meclis çalışmaları nedeniyle yaptıklarından sorumlu tutulamıyorlar.
dokunulmazlık ise oldukça dar ve suç işleyen parlamenterlerin tutuklanması olası. iki durumda
parlamento kendiliğinden toplanıyor; cumhurbaşkanı millet meclis’ini fesih yetkisini
kullanmış ve olağan toplantı zamanı değilse ve cumhurbaşkanı 16. madde ile olağanüstü
toplantı isterse.
meclis oturumları halka açık. tutanaklar resmi gazetede (journal officiel) yayınlanıyor.
başbakanın yada üyelerin onda birinin isteğiyle gizli oturum olanaklı. meclislerin yönetimi
kendi başkanlarına ve başkanlık divanlarına ait. millet meclisi başkanı, bir dönem için
seçiliyor. senato’nunki ise, 3 yılda bir yapılan her kısmi yenilemede seçiliyor. meclislerin başkanlık divanı üyeleri için her yıl seçim yapılıyor. her iki mecliste de başkanlık divanının
parti gruplarının gücünü yansıtması gerekir. meclis başkanlarının kendi meclislerini yönetme
dışında birçok yetkileri var. anayasa konseyi’ne üçer üye seçiyorlar. ayrıca daha birçok
yüksek kurula (radyo-televizyon üst kuruluna, yönetsel yargı üst kuruluna, yüksek yargıçlar
kurulu’na vs.) üye seçiyorlar. senato başkanı cumhurbaşkanı’na vekâlet ediyor. millet meclisi
başkanı, anayasa değişikliklerini onaylayan parlamento birleşik toplantısına başkanlık ediyor.
parlamento’da 3 çeşit komisyon var; yasama komisyonları, araştırma komisyonları ve
delegasyonlar. yasama komisyonları bizim meclisteki sürekli komisyonlara benziyor. ancak
anayasa bunların her meclis için sayısını 6 ile sınırlıyor. komisyon üyeleri, grupların gücüne
göre her yıl yenileniyor. bir milletvekili ya da senatör’ün bu komisyonlardan yalnızca birine
üye olma hakkı var. araştırma komisyonları ise bizimkiler gibi belli bir konuda bilgi toplamak
için kurulan geçici komisyonlar. delegasyonlar da bir çeşit sürekli komisyon. ancak anayasa
sürekli komisyon sayısını sınırladığı için, değişik bir ad kullanma zorunluluğu doğmuş. en
önemli 2 delegasyon (her mecliste birer tane) 1979 yılında kuruldu. bunları görevi derinleşen
ve gelişen ab sürecini götürmekti. parti grubu kurabilmek için millet meclisi’nde en az 20
üye, senato’da ise en az 14 üye gerekli.
b-) parlamentonun yetkileri: 1958 anayasası’nın benimsediği rasyonelleştirmiş
parlamentarizm anlayışının sonucu olarak, fransız parlamentosunun hem yasama, hem de
hükümeti denetleme yetkileri iyice kısılmış durumda. yasama yetkisi açısından en ilginç
düzenleme, hiçbir ülkede benzeri olmayan biçimde yasa alanının anayasa tarafından sınırlanmış
bulunmasıdır. anayasanın bu biçimde belirlediği alanın dışında kalan konular, yürütme
gücünün düzenleme yetkisine girmektedir. 1958 anayasası’nın 34. maddesine göre yasa
birtakım konularda temel kurallar koyabiliyor; başka birtakım konularda da yalnızca temel
ilkeleri belirleyebiliyor. yasanın kural koyabileceği alanlar şöyle; kişi hakları ve güvenceleri
ulusal savunma yükümleri, yurttaşlık, evlilik, kalıt, suç ve cezalar, ceza yargılaması, af,
yargının kuruluşu, yargıçların statüsü, vergi oranı, merkezi ve yerel meclislerin seçim
yöntemleri, devletleştirme ile özelleştirme, eğitim, ulusal savunmanın genel düzeni, mülkiyet,
ayni haklar, sözleşmeler, iş tüzesi, sendikalar tüzesi, toplumsal güvenlik tüzesi.
parlamento bu sayılanlar dışında daha 2 alanda yetkili; bütçe yasası ve kalkınma
planının hedeflerini belirleyen izlence yasaları. bahsedilen kısıtlama dışında anayasanın 38.
maddesine göre hükümet parlamentodan yasa alanında düzenleme yapma (yasa gücünde
kararname çıkarma) izni alabiliyor. bizde olduğu gibi bu izin bir yetki yasası (loi d’habilitation)
ile veriliyor. yetki yasası, yasa gücünde kararnamelerin en geç hangi tarihe dek parlamentonun onayına sunulacağını belirtiyor. parlamento kendisine sunulan bu dar alanın dışına çıkmasın
diye anayasanın 41. maddesinde hükümete, yasama süreci sırasında itiraz hakkı tanınıyor.
hükümet bu itirazını ya anayasanın çizdiği yasama alanının dışına çıkıldığı ya da yetki yasası
ile kendisine bırakılan alana karışıldığı gerekçesine dayandırabiliyor. ilgili meclisin başkanı ile
hükümet anlaşamazsa konuyu 8 günlük bir süre içerisinde anayasa konseyi çözüyor.
parlamentonun elindeki yasama yetkisinin oldukça sınırlanmış olması bir yana, fransa’da
yasama yetkisini parlamentonun dışında kullananlar da var. bir kere 11. maddede sayılan
konular açısından halk yasa koyuculuk yapabiliyor. 11. maddenin kapsadığı konular şunlar;
kamu güçlerinin örgütlenmesi, fransız uluslar topluluğu’na ilişkin bir sözleşme, bir
uluslararası antlaşmanın onaylanması, geçimsel ve toplumsal siyaset ile buna araçlık eden
kamu hizmetleri. ikincisi, olağanüstü durumlarda cumhurbaşkanı 16. maddeye dayanarak yasa
koyma yetkisini kullanabiliyor. yasama yetkisine üçüncü ortak da hükümet. 38. maddede
öngörülen yetki yasası ile hükümet yasa gücünde kararname çıkarabiliyor. yasa önerme yetkisi
hem hükümete (tasarı), hem de parlamento üyelerine (teklif) ait. uygulamada çıkan yasaların
% 90-95’i tasarı kaynaklı.
tasarı ve öneriler, her meclisteki 6 sürekli komisyondan birine gidiyor. komisyonlar
öneriler üzerinde istedikleri değişiklikleri yapabiliyorlar. komisyon tasarı ya da öneriyi
inceledikten sonra genel kurula bir yazanak sunuyor. önce metnin tümü görüşülüyor, sonra her
madde ve değişiklik önergesi ayrı ayrı oya sunuluyor. sonunda metnin tümü son biçimiyle
oylanıyor. bir metnin yasalaşabilmesi için, 2 meclis tarafından aynı biçimde kabulü zorunlu.
meclisler arasında anlaşmazlık çıkarsa 45. maddenin öngördüğü mekik yöntemi başlıyor.
meclisler metni ikişer defa görüştükten sonra anlaşmazlık sürüyorsa, başbakan anlaşmazlık
konularını çözecek bir karma komisyon kurulmasını önerebilir. karma komisyonun metni
yeniden meclislere sunulabilir. karma komisyon anlaşmaya varamamışsa, ya da metin iki
meclisten biri ya da ikisinde de reddedilirse, her iki mecliste birer görüşme daha yapıldıktan
sonra hükümet millet meclisi’nden son kararı vermesini isteyebilir. bu durumda millet meclisi
ya karma komisyon metnini ya da önceki metni kabul edebilir.
parlamentonun 2 kanadının onayını almış bir metnin yasa olarak yürürlüğe girebilmesi
için son aşama, ısdar (imza bunun içinde) ve yayım. cumhurbaşkanı’nın bir yasayı ısdar etmek
için 15 günlük bir süresi var. bu süre içinde, yasayı parlamentoya geri gönderip yeniden
görüşülmesini isteyebilir. parlamento ısrar ederse yasayı ısdar edip yayınlatmak zorundadır.
1958 anayasası yasama alanında olduğu gibi hükümeti denetleme alanında da parlamentonun
elindeki olanakları olabildiğince kıstı. bakanlara soru sorma yetkisi bütün parlamento üyelerine
ait. sorular yanıt biçimlerine göre yazılı ve sözlü olarak ikiye ayrılıyor. ilgili bakanın 2 aylık bir süre içinde yanıt vermesi gerekiyor ama yanıtlamazsa bir yaptırım yok. soru ile yanıtı resmi
gazetede yayınlanıyor. parlamentonun elindeki bir başka denetim yolu da araştırma
komisyonları kurmak. en güçlü silah olan güven oylaması ise kısıtlanmış. hükümet senato’ya
değil sadece millet meclisi’ne karşı sorumlu. hükümet kendi istemediği sürece güven
oylamasına gidilmiyor.
yürütme
bütün parlamenter sistemlerde olduğu gibi fransa’da da yürütme iki başlıdır; devlet
başkanı ve hükümet. ancak parlamenter sistemlerden farklı olarak fransa’da esas yetki devlet
başkanının elinde.
a-) cumhurbaşkanının seçimi: cumhurbaşkanlığının süresi 5 yıl (2000 yılına kadar 7
yıldı). yeniden seçilmesine engel yok. bu nedenle uzun süre görevde kalabiliyor. mesela
françois mitterand’ın cumhurbaşkanlığı 14 yıl sürdü. önceden cumhurbaşkanları parlamento
tarafından seçilirdi. de gaulle 1958 anayasası ile ilk olarak 80.000 kişilik özel bir seçmenler
kurulunun (parlamento üyeleri, il genel meclisi üyeleri, deniz aşırı toprakların meclislerinin
üyeleri, belediye meclislerinin temsilcileri vs.) bunu yapmasını öngördü ve kendi bu yolla
seçildi. ancak 1962’de yeni bir yasa ile halkın cumhurbaşkanı’nı seçmesi öngörüldü.
cumhurbaşkanlığı seçimi ilk oylamasında hiçbir aday geçerli oyların salt çoğunluğunu
alamazsa, 15 gün sonra ikinci oylama yapılıyor. ikinci oylamaya ilk turda en çok oyu alan 2
aday katılıyor. aday olabilmek için yaş sınırı 23. adaylara her konuda eşit şans tanınıyor.
adayların harcamaları da kurallara bağlanmış ve belli limitler aşılamıyor. adaylara
yapılabilecek özel bağışlar da sınırlanmış durumda. bugüne dek ilk turda seçimi kazanan aday
çıkmadı. cumhurbaşkanı’nın siyasal sorumluluğu yok. görevi ile ilgili cezai sorumluluğu ise,
ancak vatana ihanet halinde söz konusu. cumhurbaşkanı’nın vatana ihanetle suçlanabilmesi,
parlamentonun iki kanadının ayrı suçlama metnini ayrı ayrı, üye tamsayılarının salt çoğunluğu
ile kabul etmesine bağlı. anayasa, bu durumda açık oylama yapılmasını zorunlu kılıyor.
suçlanan cumhurbaşkanı yüksek adalet divanı’nda yargılanıyor. cumhurbaşkanı’na vekalet
için 2 durum söz konusu. sürekli boşalmalarda senato başkanı tarafından yürütülüyor. geçici
boşalmalarda ise başbakan tarafından yürütülüyor. cumhurbaşkanı’na hizmet eden 50 kadar üst
düzey görevli var. bunları cumhurbaşkanı serbestçe seçiyor.
b-) cumhurbaşkanının yetkileri: cumhurbaşkanı tüm parlamenter sistemlerde olduğu
gibi yürütmenin başı. ancak diğer parlamenter sistemlerde olduğu gibi bu durum simgesel
değil. cumhurbaşkanı özellikle ulusal savunma ve dış siyaset konularında, yürütme alanınınneredeyse tek yetkilisi. yürütmeye ilişkin öteki konularda da, hükümetin işlerine seyirci
kalmaktan çok uzak. cumhurbaşkanı yetkilerinden bir bölümünü tek imza ile kullanıyor. öteki
yetkileri için karşı-imzaya (contreseign) yani hükümetin desteğine gereksinimi var.
cumhurbaşkanı’nın hangi yetkileri tek imza ile kullanabileceği anayasa tarafından teker teker
belirtilmiş. bunlar şöyle sıralanmış;
– başbakan’ı atamak ve hükümetin çekildiğini bildirmesi üzerine görevine son vermek
– 11. maddeye dayanarak belli yasa tasarılarını halk oylamasına götürmek.
– 16. maddeye dayanarak ulusun bağımsızlığı, bütünlüğü yakın bir tehdit altında kalırsa ulusa
bir bildirge yayınlayarak gerekli bütün önlemleri almak.
– meclislere iletiler (mesajlar) göndermek.
– millet meclis’ini dağıtmak.
– anayasa konseyi’nin 3 üyesini belirlemek ve atamak.
diğer tüm konular karşı imza gerektiriyor.
c-) hükümet: cumhurbaşkanı bakanlar kurulu’nun başıdır. bakanlar kurulu her hafta
cumhurbaşkanlığı sarayında toplanıyor. başbakanın işi hükümeti yönetmek. fransa’da
hükümetin yapısını belirleyen ne bir anayasa hükmü var, ne de bir yasa. her hükümette
bakanların yalnızca sayısı değil, unvanları ve görevleri de değişebiliyor. uygulamaya bakılırsa
başbakan dışında bakanlar kurulu üyeleri şöyle sıralanabilir;
– devlet bakanları (ministres d’etat): protokolde başbakan’dan sonra gelen ve kendilerine kimi
yönetsel birimler bağlanan siyasi önderler.
– bakanlar (ministres): çeşitli alanlardaki bakanlar.
– özel görevli bakanlar (ministres délégués): özel görevli bakanlar.
– devlet sekreterleri (secrétaires d’etat): bakan benzeri özel yetkili kişiler.
cumhurbaşkanı ile hükümet aynı siyasi görüşten ise sistem başkanlık sistemine kayıyor. yok
karşı görüşteler ise bu defa parlamenter sisteme daha çok yaklaşıyor. ama yine de
cumhurbaşkanı daha ön planda.
yargi yetkisi
yargı yetkisi bağımsız hâkimler tarafından yerine getirilir ve medeni yargı, cezai yargı
ve idari yargıyı içerir. fransa’da askeri yargı kaldırılmıştır. danıştay, anayasa mahkemesi, yargıtay ve sayıştay üst düzey mahkemeleri oluşturmaktadır.
seçimler ve partiler
seçmen yaşı 18. kadın-erkek eşit oranda aday gösterilmesi kısa bir süre önce anayasaya
girdi. iki turlu dar bölge sistemli seçim yapılıyor. ilk turda seçilebilmek için oyların salt
çoğunluğunu ve geçerli seçmenler en az dörtte birinin oyunu almak gerekir. bir hafta sonra
yapılan ikinci oylamada aday olabilmek için ilk turda en az % 12,5 oy almış olmak gerekiyor
(bu orana ulaşılamamışsa geçerli sayılmıyor). ikinci oylamada en çok oyu almak yetiyor. her
aday yedeği ile birlikte seçiliyor. seçim harcamaları sınırlanmış durumda. seçim giderleri
ulusal komisyonu bunu denetliyor. senato için ikinci seçmenler komünlerin nüfusuna göre
değişen kurallara göre belirlenir. senato ikinci seçmenlerinin seçimi esas seçimden en az 3 hafta
önce yapılıyor. son yıllarda merkez sağda öne çıkan parti ump (union pour un mouvement
populaire). jacques chirac’tan sonra nicolas sarkozy’nin liderliğini aldığı bu partinin başında
şimdilerde jean-françois copé var. merkez solda ise uzun süredir ps (parti socialiste) hakim
durumda. en son seçilen cumhurbaşkanı françois hollande da bu partinin adayıydı.
0
kardeşim ne yazdın o kadar be ben bile okuyamadım - sarkozy 02.01.2017 05:23:04 |#2927359
1
kardo devlet sistemleriyle ilgili araştırma yapan olursa ya da ilgilenen biri varsa okusun faydalansın diye. bende halı hazırda en az 20 ülkenin siyasal sisteminin makaleleri derlemeleri var ara ara buraya giriyorum işte. merak ettiğin bir ülke olursa haber et yardımcı olurum :) - mumyax 02.01.2017 05:25:26 |#2927434
1
yine çok uzun yazmışsın okuyamadım hepsini :) şaka şaka adamın dibisin eyvallah kardeşim - sarkozy 02.01.2017 05:27:38 |#2927618