1971 yılında philip zimbardo isimli bir sosyal psikolog, insanların sosyal rollere nasıl tepki verdiğine dair bir deney yapma kararı almış.
stanford üniversitesi'nin psikoloji departmanı'nın bodrumunda kurulan sahte bir hapishanede 2 hafta sürecek bir deneyde 24 üniversite ögrecisini kullanmış ve öğrencilere sadece günde 85 dolar alacaklarını söyledi hepsi rolleri duymadan kabul etmiş.
mahkum olanlara gardiyanları dinlemeleri emirleri yerine getirmelerini; gardiyanlara ise sözlerini dinletebilmek için sert olmaları talimatını verdmiş lakin şiddet uygulanmayacagını belirtmiş.
mahkum rolünde olacakları tıpkı gerçeğine uygun bir şekilde evlerinden kelepçeleyerek karakola getirmişler. soygun suçundan cezaları kesilip sahte hapishaneye atıp mahkum kıyafetleri giydirilmiş. her hücreye 3 mahkum yerleştirmiş ve gardiyanlar 8 saatlik vardiyalarla çalışmışlar.
birinci gün sorunsuz ama 2. gün bir hücredeki denekler yatakları devirip kıyafetlerini çıkarıp gardiyanları dinlemediler isyan başlattılar. sıradan üni öğrencileri bir kaç gün içinde sadist gardiyanlar ve korkak mahkumlara dönüştüler.
36 saat sonunda bir mahkum delice hareketler sergilemeye başlayınca (çığlık atma, küfretme, öfke nöbetleri geçirme) onu serbest bırakmışlar..
deneyin başlamasından 6 gün sonra bütün denekler bunun bir deney olduğunu bildiği halde öyle bir psikolojik travma geçirdiler deney sonlandırılmak zorunda kalınmış.
gardiyanlar bunun bir rol olduğunu bildiği halde şiddetli baskılar uyguladılar. normal hayatta kendileri ile aynı düzeyde olduklarını bildikleri gardiyanların bu baskılarına tahammül etmeyen mahkumlar zaman geçtikçe uysal ve korkak davranmaya başlamışlar.
deney sahibi zimbardo kendisi de bu deneyden etkilenmiş. çünkü kendisi de bu deneyin içinde hapishane müdürünü oynamıştır. tamamen rol yapması gereken gardiyanların rol yapması gereken mahkumlara yaptığı işkenceye izin vermiştir.
bu deney insanların toplumun verdiği rolleri farkında olmadan nasıl içselleştirdiğini ve rolleri yerine getirdiğini gözler önüne sermiştir. bir çok tartışma konusu olmuş bu deney baya ünlenmiş hatta hakkında filimler bile çekilmiştir. o filmlere ulaşırsam editleyip link bırakırım..