aylar sonra bir kısmını yazamadığım entirim aklıma geldi ve tamamlamak istedim. yukarıdaki entiride
ahmet taşağıl'ın kaleminden olan şeklini kitap yanımda olmadığı için aktaramamıştım. şimdi aktarıyorum. iyi okumalar.
639 yılının baharında gök-türklerden çin'e sığınan türk beylerinden birinin isyana kalkıştığı görülmektedir. t'u-li kağan'ın kardeşi chie-shih-shuai 629 yılında ağabeyiyle çin'e gelmişti. diğer gök-türk ileri gelenlerine çin unvanları dağıtılırken chie-shih-shuai'a da
chung-lang generalliği rütbesi verildi. daha sonra
saray muhafızları generalliğine yükseltildi. çapkın bir karaktere sahip olduğu ve bu yüzden ağabeyi tarafından azarlandığı çin kaynakları tarafından bildirilmektedir.
(bkz: tsu-chih t'ung-chien sy. 6147) (bkz: t'ang hui yao sy. 1689)
t'u-li kağan'la kardeşi chie-shih-shuai'ın arası bu sebeple açılmış olmalıdır. çünkü, chie-shih-shuai da daha sonra t'u-li'yi hainlikle suçlamıştır. hatta daha da ileri giderek onu imparator t'ai-tsung'a şikayet etmiştir. t'u-li gerçekten doğu gök-türk devleti'nin çin'e karşı en kuvvetli olduğu dönemde ağabeyi il kağan'a rağmen çinli veliaht li shih-min(sonradan imparator t'ai-tsung) ile anlaşarak devletine ihanet etmişti. nihayet henüz gök-türk devleti yıkılmadan bir hainlik daha yapmış, gidip t'ang hanedanına teslim olmuştu. chie-shih-shuai ağabeyinin bu ihanetini görmemiş idi. imparator t'ai-tsung chie-shih-shuai'ın ithamlarını dikkate almadığı gibi aksine onu küçümsedi.
(bkz: tsu-chih t'ung-chien sy. 6147)
kendi soyundan gelenlerle gizli irtibat kuran chie-shih-shuai kırktan fazla gök-türk kabile şefiyle gizli anlaşma sağlamayı başarmıştı. yeğeni ho-lo-hu'yu da kendi tarafına çekti. ho-lo-hu, t'u-li kağan'ın oğlu idi ve o da çinliler tarafından makam ve unvanlarla taltif edilmişti. chie-shih-shuai'ın gizli ittifak kurduğu kişilerin daha önce 630 yılında çin sarayına gelip unvan ve makamlar alan gök-türk kabile reisleri veya onların yakınları olduğu anlaşılmaktadır. yapılan plana göre olay şöyle gelişecekti. chin prensi li chih, geceleri çıkıp dolaşıyordu. aniden ileri atılıp onu yakalayacaklardı. chiou-ch'eng-kung sarayından sabaha karşı çıkacak, o esnada saray kapısı açık olacak ve kapı nöbetçileri çekileceklerdi. chie-shih-shuai ve arkadaşları bundan faydalanarak saraya girecekler, imparator t'ai-tsung'un bulunduğu yere gidip, onu esir edeceklerdi. eğer başarılı olurlarsa ho-lo-hu kağan seçilecekti.
o gece chie-shih-shuai'ın arkadaşları sarayın civarında gizlenip beklemeye başladılar. fakat, bu sırada büyük bir fırtına patlak verdi. prens li chih saraydan çıkmadı. chie-shih-shuai planlarının anlaşılacağını zannederek, saraya hücum edip t'ai-tsung'u kaçırmak kararını verdi. saray muhafızlarıyla çarpışa çarpışa dört savunma hattını yardılar. orta askeri barakalara dahi ulaşıp saldırdılar. muhafızlar tam dğaılmış iken "her yerde hücum eden (ch'e-tsung) general" unvanlı sun wu-k'ai saraya yardıma geldi. chie-shih-shuai ve arkadaşları neticede sarayın ahırından at çalıp kaçmaya başladılar. wei ırmağını geçip, eski topraklarına ulaşmak istiyorlardı. sınırdaki devriyeler tarafından öldürüldüler. sadece ho-lo-hu idam edilmedi. affedilip çin'in içlerindeki ling-wai'ya sürüldü.
(bkz: hsin t'ang shu sy. 6039) (bkz: tsu-chih t'ung-chien sy. 6147) (bkz: t'ang hui yao sy. 1690) (bkz: t'ung tien 1071b) (bkz: wen-hsien t'ung-k'ao 2690b)
bu ayaklanma hareketi kısa sürede bastırılmış olmasına rağmen t'ang hanedanının başta imparator t'ai-tsung olmak üzere bütün idarecilerini korkuttu. bütün vezirler imparatora gök-türklerin çin'de ikametlerinin kendi ülke çıkarları açısından mümkün olmadığını belirttiler. dokuz yıldan beri kuzey çin ve başkent ch'and-an'da ikamet eden gök-türklerin her an t'ang imparatorluğu için tehlike teşkil ettiği hissediliyordu. arkasından hemen gök-türklerin çin'den çıkarılabilmesi için hazırlıklara başlandı.
ahmet taşağıl, gök-türkler, 3 cilt birarada 1. baskı sy. 209-210
dipnot: bu entiriyle birlikte hüseyin nihal atsız'ın en çok bilinen eseri
bozkurtların ölümünde anlatılan hikayenin uydurma olmadığı, en azından sözlük çapında, anlaşılır umarım. çünkü arada
atsız'ın götünden uydurduğu kür şad hikayesi tarzında cümlelere denk geliyorum.
(bkz: anasını satayım beyni yok fikri var)
(bkz: kür şad adının etimolojisi)