bir devletin bir anlaşmaya bağlı olarak başka devletlere tanıdığı iktisadi ve sosyal ayrıcalıklar bütününe kapitülasyon adı verilir. müslüman hükümdarların avrupalı tacirlere vermiş olduğu ticari faaliyet iznidir.
osmanlı döneminde ilk kez
fatih sultan mehmet tarafından
venedik devleti'ne
istanbul'da elçi bulundurma hakkı verilerek siyasi kapitülasyon verilmiştir. ancak bu kapitülasyonların osmanlıya ait bir sistem olduğu manasına gelmemelidir. kapitülasyonlar pek çok avrupa toplumu olmak üzere osmanlıdan önce ki diğer anadolu toplumlarında da uygulanmış ticari ve sosyal ayrıcalıklar bütünüdür.
kapitülasyon kelimesinin kökeninde latince caput (
baş) sözcüğü vardır. geniş anlamıyla kapitülasyon baş eğmek, teslim anlaşması yapmak anlamlarını taşır. tarihte kazandığı özel anlamla kapitülasyon, bir ülke tarafından başka bir ülkenin vatandaşlarına verilen ticari ayrıcalıklar bütünüdür.
osmanlı devleti tarafından yükselme dönemi'nden imparatorluğun dağılışına değin avrupa devletlerine çeşitli kapitülasyonlar verilmiştir.osmanlı devleti
2. mehmed döneminde
venedikliler'e,
1. süleyman döneminde
fransızlar'a çeşitli amaçlar doğrultusunda kapitülasyonlar vermiştir.aynı zamanda osmanlı devleti dağılma dönemi'nde
balta limanı ticaret antlaşması ile ingilizler'e,
hünkar iskelesi antlaşması ile
ruslar'a çeşitli kapitülasyonlar vermiştir.
19. yüzyıldan itibaren birçok ülkeye teşmil edilen ve osmanlı devleti'nin ekonomisine zarar vermeye başlayan kapitülasyonlar 24 temmuz 1923 tarihinde
lozan anlaşması ile kaldırıldı.
(bkz: lale devri)