antik dönemin bir takitakı diyebiliriz.
ilk olarak hindistan-iran bölgesinde kendini göstermiştir, yazılı olarak çok fazla arkeolojik veri olmasa da ilk olarak MÖ 14.yy’da yapılan Hitit-Mitanni antlaşmasında antlaşmanın şahidi olarak gösterilmiştir, burdan sonra karşımıza çıktığı yer Avesta, Rigveda gibi dini metinlerde karşımıza çıkan Mitra güneşle de ilişkilendirilmiş aynı zamanda yol gösterici olduğuna inanılmıştır.
İran, Hindistan’dan yola çıkan Mitra magi rahipleri tarafıyla başka coğrafyalarla da etkileşim haline girmiştir, en önemlisi İran’ın yakın komşusu Babil’de ki Kendanilerden etkilenmiştir.
Kendanilerin gök cisimlerine olan ilgisi ve o zamanın gelişmiş teknolojisi Mitraizm’e de etki etmiş ve Mitraeum
(bkz: tapınak) içerlerine gözlem delikleri açarak yıldızları, gök cisimlerini izledikleri düşünülüyor. Hatta tasvir edilen Mitra’nın pelerinin de betimlenmiş olan zodyak sembolleri bunun bir kanıtı olarak öne sürülüyor.
Yolculuğuna devam eden Mitraizm Mezopotamya ve Anadolu’ya gelip yayılım göstermiştir. Genel olarak askerler tarafından en çok tapınıma sahip olan Mitra Anadolu’da ki başkentinin Tarsus olduşu düşünülüp ilk ayak bastıkları toprak olduğu savunuluyor.
(bkz: David Ulansey)
Anadolu içerisinde de magi rahipleri sayesinde bir çok inanan toplanmış ve çeşitli şehirlerde Mitraeum’lar yapışmıştır.
Yayılımına ise Roma ile birlikte devam edip Hristiyanlığın doğuşuyla yok olmuştur.
Bakıldığında tarikat denmesinin sebebi sadece erkeklerden oluşan bir inanç sistemi olmasıdır, Mitraizm inancına sahip olmak için 12 işkence aşamasından geçip dayanabilen kabul ediliyordu. Ölenlerin ise göğe yükseldiğine inanılıyordu.
Her Mitraeum’a sadece 100 erkek alınıyor ve dışarıdan kimse ne izleyebilir ne de girebilir şekilde ayarlanıyor. İçeride boğa kurban ayinleri yapıldığı kanıtlanmış da denilebilir çünkü asılması için yapılmış olan kanca, bazı mitraeumların tavanında rastlanılmıştır.
Mitraizm içerinde yeraltı cehennem yerüstü cennet olarak tasvir edilir ve inanç içerisinde oluşturulan hiyerarşiyle birlikte 7 katman sonucunda
papa rütbesine ulaşanın cennete kabul edildiğine inanılıyordu.
bu inancın hristiyanlık ile benze yönlerinin çok fazla olması ve hristiyanlık öncesi bir inanç olmasından dolayı, hristiyanlığın toplama bir din olduğu düşüncesine varabiliriz.
mitraizm’de her pazar günü özel ayinler yapılıp kutsal gün sayılmasıyla birlikte şarapla kutlanırdı.
mitra bayramı 21 aralık’ta ışığın yükselmesiyle başlar ve 25 aralık Mitra’nın doğum günü olarak kutlanır.
mitra’nın babasız olması, 12 arkadaşı olması, gerçek yaşam diye çağırılması bu benzerliklerden sadece birkaçıdır.
ayrıca mitraeumların tauroktoni
(bkz: boğa sahnesi) sahnesinde mitra’nın boğayı öldürme sahnesi, perseus’un medusa’nın başını kesme sahnesiyle özdeşleştirilmiş ve mitra’nın boğayı öldürürken başını başka bir tarafa çevirmesi en büyük benzerliği olmuştur.
bu sahne için takım yıldızlarına bakıldığında boğa takım yıldızlarının üzerinde perseus takım yıldız takımının görülmesi de büyük tartışma konusu olmuştur.
son olarak ulansey tarafından söylenir ki eğer hristiyanlık doğup mitraizm’i bitirmeseydi şu an dünya inançlarının en büyüğü mitraizm olurdu.