yahudi düşmanlığı.
yahudiler, filistin dışında yerleştikleri hemen her yerde bir ölçüde düşmanlıkla karşılaştılar. i̇lkçağda antisemitizmin başlıca temeli din farklılıklarıydı. musevi dininin putperestliğe karşı çıkışı yeterince anlaşılamamış, musevilerin imparatora tapmayı kabul etmemeleri, ülkelerine bağlı olmamaları biçiminde yorumlanmıştı. i̇lk hristiyanlara göre yahudiler, hz.i̇sa'yı çarmıha geren halktı ve bu sav , yüzyıllar boyu antisemitizmi haklı göstermek için kullanıldı.
fısıh bayramı'nda hristiyan çocuklarının kurban edildiği söylentisi de ilk kez 12. yüzyılda ortaya atıldı. doğu avrupa ve polonya'da kimi dönemlerde canlandırılan bu efsane, 1930'larda
nazi propagandasının bir parçası oldu. gene 12. yüzyılda yahudilere getirilen sarı rozet takma zorunluluğu da, nazilerin antisemitik politikasının önemli bir ögesi olacaktı.
18. yüzyılda aydınlanma ile birlikte avrupa'ya yeni bir dinsel özgürlük ortamı gelene değin, yahudiler dönem dönem işkencelerle, katliamlarla, sürgünlerle karşılaştılar. ama 19. yüzyılda milliyetçilik avrupa'yı etkisi altına alınca, antisemitizmin dayanağı din üstünlüğünden ırk üstünlüğüne kaydı ve bu düşmanlık yeni bir güç kazanarak kitlelerden daha büyük destek gördü. almanya'da antisemitizm 19. yüzyıl sonunda örgütlü bir harekete dönüştü. yahudileri oy hakkından yoksun bırakmak için toplu girişimlerde bulunuldu. şansölye otto von bismarck'a bu amaçla 225 bin imzalı bir dilekçe sunuldu.
fransa'da da
dreyfus olayı antisemitizmin odak noktası oldu. yüksek rütbeli yahudi bir subay olan
alfred dreyfus 1894'te haksız yere vatana ihanetle suçlandı. fransız basınının koyu antisemitizmi dreyfus'un aklanmasını önledi ve bu nedenle doğan tartışma, fransız siyasal yaşamını altüst etti.
ortaçağa özgü biçimiyle antisemitizm, rusya'da devlet politikasının bir parçası olarak çarlık dönemi boyunca sürdü. 18. yüzyıl sonlarından başlayarak , yahudilerin, batı yörelerinde
çerta osediosti olarak bilinen geniş bir yerleşme alanı dışında yaşamaları yasaklandı. 1882'de yaygın antisemitik gösteriler başladı. bunun ardından kırsal alanlardaki mülklerine el kondu ve yahudiler çerta osediosti içinde de yalnızca kentlere yerleşmeye zorlandı. sonuçta kitleler halinde batılı ülkelere göç ettiler ama o ülkelerde de yabancı düşmanlığına hedef oldular.
20. yüzyıl başlarında antisemitizmde bir gerileme görüldüyse de 1917
ekim devrimi'nin önderleri arasında çok sayıda yahudinin bulunması antisemitik ön yargıların "yahudi bolşevizmi" gibi yeni bir hedefte odaklaşmasına olanak verdi.
1933'te almanya'da
adolf hitler'in iktidara gelmesiyle çığrından çıkan antisemitizm fırtınası, bu ülkeyi kasıp kavurduğu gibi, çağdaş tarihte görülmedik ölçüde antisemitik hareketin dünyaya yayılmasına yol açtı. fransa'da
cagoulards, macaristan'da
demir haç partisi i̇ngiltere'de
british union of fascists ve amerika'da
silver shirts gibi yahudi düşmanı örgütler ortaya çıktı.
nazilerin yahudi düşmanlığının özelliği, sınıf engellerini de aşmasıydı. ari ırkın üstünlüğü düşüncesi, hem kitleleri hem de zengin ve soylu seçkinleri etkisi altına aldı. almanya'da hükümet politikası olarak benimsenen antisemitizm, okullarda okutulmaya, bilimsel yayınlarla araştırma kurumlarında geliştirilmeye ve uluslararası propaganda amacıyla kurulmuş çok etkin, dev propaganda örgütlerince kullanılmaya başlandı. avrupa'daki yahudilerin yok edilmesi 1941'de
nazi partisi'nin resmi politikası haline geldi. dev ölüm makineleri olan
auschwitz,
chelmno,
belzec,
bergen-belsen,
buchenwald,
dachau,
majdanek ve
treblinka toplama kamplarında tahminen 6 milyon yahudi öldürüldü.
(bkz: pogrom)
i̇slam ülkelerinde ise tarih boyunca her zaman yahudi toplulukları var olmuştur. bunların bir bölümünü islam öncesi dönemden beri buralarda yaşayanlar, bir bölümünü de özellikle ortaçağ avrupası'ndaki çeşitli baskılar karşısında islam ülkelerine sığınanlar oluşturuyordu. islam hukukunun müslüman olmayan ancak
ehl-i kitap sayılanlara tanıdığı
zımmilik statüsünden yararlanan yahudiler islam ülkelerinde daha güvenli bir yaşama ortamına kavuştular. bilim, sanat ve özellikle ticaret alanındaki etkinliklerini serbestçe sürdürdüler. çeşitli dönemlerde ve ülkelerde artan ya da eksilen haklara sahip olmakla birlikte zımmilik statüsünün sağladığı temel haklardan hiçbir zaman yoksun kalmadılar. antisemitizm olarak nitelenebilecek bir hareketle de karşılaşmadılar.
osmanlı devleti'nde de önemli sayıda yahudi topluluğu yaşamıştır. bunların küçük bir bölümünü bizans yahudileri, çoğunluğunu ise 1394'te fransa kralı charles'ın ülkesinde kovduklarıyla 15. yüzyıl sonlarında ispanya'dan kovulan yahudiler oluşturuyordu. osmanlı devleti'ne sığınan bu yahudi toplulukları özellikle selanik, edirne ve istanbul'a yerleşmişlerdi. 19. yüzyılın ikinci yarısında da çarlık rusyası'ndaki baskılardan kaçan 100 bine yakın yahudi gene osmanlı devleti'ne sığınmıştı.