kadere iman etmek, kaderiyyecilik değildir.
kadere iman etmek
özgür irademizin olduğuna iman etmemizden inanın daha kolay.
determinist evren yasalarının işlediği, sebep sonuç zincirleri ile zamanın işlediği bir evrende yaşıyoruz. bu gün tüm her şeyi bilen, hesaplayabilen bir cihazımız olsa muhakkak yarın aslında ne olacağını bize söyleyebilir. ama bu aslında bizim için mümkün değil. bu gün bildiğimiz "
kelebek etkisi" olayı aslında evrenin tamamen biriyle ilintili ilişik olduğunu söyler
evrenin hemen her yerinde gerçekleşmiş olan bir olay aslında tüm
kainatı az ya da çok etkiler. bu nedenle hava durumunu net olarak bilemeyiz tahmin ederiz bütün doğa birbiri ile ilişili olduğundan bu mümkün olmuyor. ayrıca bu durum kuranda da geçer.
(5 bilinmez.)
gel gör ki
kuranda
allah göklerde ve yerde ne varsa her şeyi bilen diye bir tanımlama yapar kendisi için. allah
alim'dir. bu nedenle allah'ın geleceği bilmediği, kaderi bilmediği gibi iddialar bana tutarsız geliyor.
kaldı ki allah
mahşer zamanından kuranda haberler de veriyor.
cehennem halkından ve tepkilerinden örnekler veriyor.
mahşerde insanlara sorular soruyor, cevaplarını aktarıyor. madem kaderi bilmeyen, geleceği bilmeyen bir allah var. kuranda bu anlatılarda yalan mı söylemiştir, uydurmuş mudur? tabii ki hayır allah zaten bunları bilendir.
bunu iki şekilde açıklayabiliyorum ben. öncelikle az önce örneğini verdiğim, her şeyi bilen olması. basit bir örnek verirsek devrilmekte olan domino taşlarının işlem tamamlandığında nasıl bir şekil alacağını bilebiliriz çünkü domino taşları ile sınırlı olan bu sistemin kısmi olarak her şeyini biliriz ve işlem tamamlanmadan sonucunu bilebiliriz. ya da yere düşen bir güllenin ağırlığını, hasar gücünü, zeminin kuvvetini hesaplayıp bildikten sonra vereceği hasarı pekala bilebiliriz. sebep, özne olan sistemin tüm
parametrelerini biliyor olmamızdır. evren birbiriyle tamamen ilintili, devasa bir sistemdir ve allah bu sistemin tasarlayıcısı olarak her şeyini bilir öyleyse geleceği, kaderi de bilir.
ikinci yöntem olarak -
albert einstein sağ olsun
- izafiyet teorisini kullanıyorum.
görelilik kuramına göre
zaman ve
mekan birbiri ile doğrudan bağlantılı madolyonun iki yüzünü oluştururlar. bir şeyin madde olması demek zamanı olması da anlamına geliyor. zaman kesin olarak maddenin yeni keşfedilen 4. boyutu. izafiyet teorisi bize bunu söylüyor. örneğin çok daha yoğun kütleli olan bir kara delikte kısa bir süre beklesek muhtemelen evrenin yok oluşuna da şahit olabiliriz. inanılması güç ama fiziksel hesaplamalar bunu söylüyor. bir maddem olduğu halde bile kısa bir zamanımda dünya için milyar yıllar geçirebiliyorum ki hala maddeyim. ancak kuranda allah eşi ve benzeri olmadığını söylediği gibi panteist öğretilere de bir cevap niteliğinde yaratılmış olan maddeye denk olmadığını da belirtiyor. allah bir maddeden değildir. bu noktada, yaratılmış olan bir madde ve yaratılmış olan bir zaman görüyoruz.
allah'ın maddesi olmadığı gibi zamanı da yoktur bu sebepten ötürü. zamanı olmaması demek aslında öncesi ve sonrasının da olmadığı anlamına gelir. deterministik evren yasalarına allah dahil değildir. kuran'da rabbin katında bir gün 1000 yıl gibidir gibi bir ayet vardır ancak o hala madde olan insanı yani varlığı kapsar niteliktedir. allah'ın sonrası öncesi gibi kavramı olmadığından onun bizim imtihanımızı beklemek gibi, ya da
kıyameti beklemek gibi bir derdi yoktur. o tüm zaman çizgisinin dışındadır ve hakimidir. buradan da allah'ın geleceği bildiği, kaderi bildiğini anlayabiliriz.
ki zaten yaş kuru her şey bir levi mahfuzda yazılıdır diye ayet de vardır. kainatın bilgisi tümden allah'ın katındadır. öncesi sonrası olmadan hepsi!
peki bu kaderi inkar eden
abdülaziz bayındır gibi hocalar neden kader inancından ısrarla kaçınırlar?
öncelikle kuranda bahsedilen
kaderiyyecilik ile karıştırırlar.
2. olarak
özgür irade konusunun içinden çıkamazlar ve öyleyse allah adildir o zaman kader yoktur derler.
3. olarak
fizik bilgisinin eksikliğinden ya da görmezden gelinmesinden kaynaklanan bir eksikliği vardır.
özgür iradeyi insani eksiklik ve bilgisizliğimizden dolayı anlayamadığımız için hemen kaderi inkar etmek mantıklı bir durum değil. özgür irade zor bir durum ve bana göre matematiksel ispatı halen doyucu değildir. irademizin olduğuna inanıyorum. kaderimizin olduğunu biliyorum. büyük farklar bunlar. sanki irademizin olması yaptıklarımızın sorumluluğunu kabul ediyor ve bunu bilerek yapıyor olmamızdan geliyor ama ispatı yok.
kuranın açıkça
müşrik inancı olarak örnek gösterdiği kaderiyyecilik ise çok farklı bir durum bu anlattıklarımdan çok daha farklı. kaderiyyecilik yapılan her şeyin tüm sorumluluğunun eksiksiz allah elinde olduğuna inanmaktır. burada suç olduğu gibi allah'a atılır ve zaten her şey onun elinde ona karşı gelemem demektir. ama yaptığımız ve yapacağımız her şeyin sorumluluğu insanda ama tüm bilgisi allahtadır demek kaderin olduğunu bilmek demektir ki bunun kuranda onlarca örneği vardır.
kaderiyye ile örtüşen kısmı şu ki; yapılan iyi kötü her şey ama her şey allah'ın izni ile olur. sen küçücük bir nefs olan insan halinle özgür iradeli olmak için allah'ın tanrısal özgürlüğünü kısıtlayamazsın.
bu noktada kader ve özgür irade tam anlamı ile iç içe giriyor. insan özgür iradesi ile fiile sebep oluyor sebebin nüzulü insandır ve sorumluluğu kabullenir ama sonuç daima allah'ın iradesidir. bu ikisini ayırmamak lazım..
fiilleri yaratan tamamiyle allah'tır.
deizm tanrı figürü gibi sırf ilk neden değil tüm neden ve sonuçların hakimidir.
senin tüm zaman çizginin bir kitapta yazılı olması bunu allah'ın adaletsizce belirlediği anlamına gelmez.
"özgür irade allah'ın insanlar üzerine bir lütfudur"
o kader çizgisi sana verilmiş olan özgür irade kapsamında doldurulmuştur. doldurmak isteyen ve kabullenen sensindir ancak dolduran bu işi sonuca bağlayan yine allah'tır.
kadere iman; suçu allah'a atmak değil. allah'ın özgürlüğünü ve sonsuz bilgisini kabul etmek demektir.
önemli edit: kuranda kader ve özgür iradenin nasıl bir biri ile bağlantılı olduğunu anlatan ve kimi dinsize göre çelişki ayet diye sunulan ayeti eklemeyi unuttum.
allah dileseydi, elbette ki sizi birtek ümmet yapardı. ama o, dilediğini saptırıyor, dilediğini de iyiye ve güzele kılavuzluyor. yapıp ettiklerinizden mutlaka sorgu-suale çekileceksiniz.(nahl/93)
burada görünende açık bir çelişki gözüküyor kimi mealciler "dilediğini" değil de "dileyeni" saptırır gibi bir çeviri de yapıyor ama bana kalırsa gerek yok.
bir kere inançsızlar böylesi bir kitabı yazan şahsın uydurmuş olsa bile aynı ayette bu kadar basit bir hatayı yaptığını nasıl düşünüyor anlamıyorum. bu kadar basit bir çelişki olamaz. burada başka bir şey var işte gitsene üstüne. allah tabi ki dilediğini saptırır dilediğini yola getirir anlattık zaten tüm fiiller onun elindedir. ama neden sorgulayacağız diyor ki? cevap kuranın genelinden çıkıyor zaten.
biz ona yol gösterdik, ister şükredici olur ister nankör. (insan/3)
allah dilediğini saptırır ama neye göre insanları seçer işte burada özgür irade ve hükümler giriyor devreye.
bu iki ayet ve edit açıklaması üstte yazdıklarımı tam olarak açıklar nitelikte zannımca.
selamlar.